ලෝකයේ සන්නිවේදනය සහ මාධ්‍ය අධ්‍යනය තුළ භාවිතා වන විවිධ සංකල්ප අතරින් දොරටුපාල සංකල්පයට විශේෂ තැනක් හිමි වේ. මෙහි මූලික හරය වන්නේ යම් සන්දේශයක් මුල් අවස්ථාවේ සිට අවසාන අවස්ථාව දක්වා ගමන් කිරීමේදී ඒම සන්දේශය විවිධ වෙනස්කම්වලට ලක්විය හැකි බවයි.
උදාහරණ ලෙස කිසියම් සිදුවීමක් පිළිබද තොරතුරක් ලදහොත් ඒම සිදුවීමට අදාළ තොරතුරෙහි ස්වභාවය සහ ඒම ෙතාරතුර ජනමාධ්‍ය මගින් ප්‍රවෘත්තියක් බවට පත්වීමේදී අැතිවිය හැකි වෙනස්කම් මේ යටතේ පැහැදිලි කරගත හැකිය.
දොරටුපාල සංකල්පය මුල්වරට ඉදිරිපත් වන්නේ මානව ක්‍රියාකාරකම් පිළිබද සිදු කරන ලද අධ්‍යයනයන් මගිනි. මානවයා තුළ පවත්නා ෙතා්රා ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය නැතෙහාත් වර්ණය යනු මෙහි මූලික අදහසයි. කිසියම් දෙයක් තෝරා ගැනීමේදී ඒ් පිළිබදව දක්වන අාකල්ප අැසුරින් මෙමෙ අදහස් ඉදිරිපත් කර තිබුණි. අැතැම් පර්යේෂකයන් පෙන්වාදෙන පරිදි මිනිසුන්ගේ අාහාර තෝරා ගැනීමේ රටාව අැසුරින් දොරටුපාල ක්‍රියාව පිළිබද මුල්කාලීන අදහස් නතු වූ බව පෙන්වාදිය හැකිය. කෙසේ වුව ද මේ පිළිබදව මූලිකව අදහස් දැක්වූ පුද්ගලයා ලෙස ඔස්ට්‍රියානු ජාතික Kurt Levin ය. 1947 දී ඔහු විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද පර්යේෂණ පත්‍රිකාවක් මගින් මුල්වරට ඒම සංකල්පය පිළිබද සාකච්ඡාවක් අාරම්භ කර තිබිණි. මාධ්‍ය තුළින් සන්දේශය ගමන් කරන ඒක් අවස්ථාවක හෝ අවස්ථා කීපයක් විවිධ පුද්ගලයන් අතින් ඒම ප්‍රවෘත්තිය සංශෝධනයට ලක් වන බැවින් ඒම අවස්ථා දොරටුපාලක අවස්ථා ෙලස හැදින්විය හැකිය. දොරටුපාල ක්‍රියාවලිය මූලික ස්වරෑප තුනක් යටතේ සිදුවිය හැකිය.
1. සන්දේශයක වැදගත්කම වැඩිකර පෙන්වීම.
2.සන්දේශයක අැතිි වැදගත්කම අඩුකර දැක්වීම.
3. සන්දේශයක් පූර්ණ වශෙයන් ඉවත් කිරීම.
විවිධ ජනමාධ්‍යවල පවත්නා ප්‍රවෘත්ති නිර්ණායක වටිනාකමි අනුව ෙදාරටුපාලකයන් විසින් ඒ් ඒ් ප්‍රවෘත්තිවල වටිනාකම් වැඩිදියුණු කරන අාකාරය හදුනාගත හැකිය. සාමානය ෙමා්ටර්රථ අනතුරක් විශාල අනතුරක් ෙලස ඉදිරිපත් කළ හැකිය. පොදුවේ ප්‍රවෘත්ති වටිනාකමින් අඩු සිදුවීමක් ප්‍රභල වැදගත් ප්‍රවෘත්තියක් ලෙස වාර්තා කරන අාකාරය මීට උදාහරණයකි. බොහෝ විට වැදගත් කමින් වැඩි ප්‍රවෘත්ති නොසලකා හැරිය හැකි මට්ටමේ අඩු වැදගත්කමින් යුක්කතව ඉදිරිපත් කරන අවස්ථා ද දැකගත හැකිය. අැතැම් විට දේශපාලන වශයෙන් සංවේදී සිදුවීම් හෝ සමාජය තුළ ගැටුමකට තුඩදිය හැකි සිදුවීම් අඩු වටිනාකමකින් (අවධානයකින්) යුක්තව භාවිතා කෙරේ.
උදාහරණ ලෙස ජාතිවාදී හෝ අාගම්වාදී සිදුවීම.
අැතැම් සන්දේශ ජනමාද්‍ය තුළ පූර්න ලෙස වාරණයට ලත් කරයි. ඒ් අනුව අදාළ සිදුවීමපිළිබද කිසිදු ෙතාරතුරක් වාර්තා ෙනාවන ස්වභාවයක් හදුනාගත හැකිය. බොහෝ විට මෙවැනි අවස්ථා උදාවන්නේ රාජ්‍ය හෝ නිලබලධාරීන්ගේ මැදිහත්වීම්වල ප්‍රතිඵලයක් ලෙසිනි. අැතැම් අවස්ථා වලදී ස්වයං වාරණයක් ලෙස ද මෙම තත්ත්වය උදාවිය හැකිය.
සෑම ජනමාධ්‍යකම දොරටුපාලක අවස්ථා ඒකක් හෝ කිහිපයක් පැවතිය හැකිය. පුවත්පත් අායතනයක් ගතහොත් ප්‍රාදේශීය වාර්තාකරුවාගේ සිට අවසාන මුද්‍රිත පිටපත අනුමත කරන්නා දක්වාම දොරටු පාලකයින් ගණනාවක් හදුනාගත හැකිය. කිසියම් සීදුවිමක් පිළිබද මුල් වරට ෙතාරතුරු ලබා ගන්නා ප්‍රාදේශීය වාර්තාකරු ඒය වාර්තා කරන්නේ ද නැද්ද යන්න සම්බන්ධයෙන් තීරණය කරනු ලැබේ. ඒබැවින් ඒම අවස්ථාව දොරටුපාලක අවස්ථාවක් ලෙස සැලකිය හැකිය. පුවත්පතට ඒම ප්‍රවෘත්තිය ලබාගත් ප්‍රවෘත්ති සංස්කාරකවරයාද ඒය වාර්තා කරන්නේ ද නැද්ද යන්න සම්බන්ධෙයන් තීරණයක් ගැනීමට කටයුතු කරයි. ඒම තීරණයද දොරටුපාලක අවස්ථාවකි. මේ අාදි වශෙයන් ගුවන් විදුලි‍ය හා රෑපවාහිනි සේවාවල
ප්‍රවෘත්ති තෝරා ගැනීම විවිධ වෘත්තිය දොරටුපාලකයින් අතින් සිදුවනු දැකගත හැකිය. අැතැම් විටෙක මේ සදහා තාක්ෂණික ශිල්පින්ගේ මැදිහත් විමද දැකගත හැකිය.
ප්‍රවෘත්ති තෝරා ගැනීම විවිධ වෘත්තිය දොරටුපාලකයින් අතින් සිදුවනු දැකගත හැකිය. අැතැම් විටෙක මේ සදහා තාක්ෂණික ශිල්පින්ගේ මැදිහත් විමද දැකගත හැකිය.
උදාහරණ ලෙස රෑපවාහිනි ප්‍රවෘත්ති දර්ශන සංස්කරණය කරන සංස්කරණ ශිල්පින් ද දොරටුපාලකයින් ලෙස ක්‍රියාත්මක වේ.
රටක් තුළ මෙන්ම ද ජාත්‍යන්තර තොරතුරු වාර්තාකරණයේ දි දොරටුපාලක අවස්ථා ගණනාවක් අැති බව විවිධ පර්යේෂකයන් මගින් තහවුරු කොට තිබේ.
දොරටුපාල ක්‍රියාවලිය සිදුවීමට බලපෑ හැකි සාධක කිහිපයක් ද හදුනාගත හැකිය.
1. පෙද්ගලික රුචිකත්වය හා පක්ෂපාතී බව
2. අාර්ථිකය
3. රජය මගින් පනවනු ලබන නිල සීමාවන්
ඔිනෑම ජන මාධ්‍ය වාර්තාකරණයන් තුළදී අදාළ සිදුවීම සම්බන්ධව පවත්නා පෙද්ලගලික රුචි අරුචිකම් දොරටුපාලක අවස්ථාවක් ලෙස ක්‍රියාත්මක විය හැකිය. උදාහරණයක් ලෙස දැක්වුවොත් තමන්ෙග් පාසල පිළිබද ලැබෙන ප්‍රවෘත්තියක් පාසලේ කීර්තිනාමයට හානියක් සිදුවේ යැයි සලකා වාර්තා කිරිමෙන් වැලකී සිටිමට හැකිය. මෙවැනි අවස්ථා පාසල්, ප්‍රදේශ, දේශපාලන පක්ෂ, සංවිධාන,ජාති,අාගම්,පුද්ගල චර්යා යනා දි වශෙයන් මතුවිය හැකිය.
ජන මාධ්‍යය තුළ අාර්ථිකය රදා පවතින්නේ ඊට ලැබෙන වෙළද දැන්විම මගිනි. ඒම නිසා දැන්විම් සපයන්නන්ගේ පාර්ශවයන්ට අදාළ අහිතකර තොරතුරු ප්‍රවෘත්ති බවට පත් වීම වැලැක්විමට බොහෝ විට පියවර ගනී. මේ නිසා අැතැම් අාහාර නිෂ්පාදන සමාගම්වල පාරිභෝගිකයන් මුහුණ දෙන ගැටලු ජන මාධ්‍ය දොරටුපාලක ක්‍රියාවලියට ලක්වන බව පෙන්වා දිය හැකිය. රජය මගින් පනවනු ලබන නිල දොරටුපාලකයින් ඒනම් ප්‍රවෘත්ති බලධාරයන්, නිසි බලධාරීන් වැනි අයෙග් උපදෙස් මත අැතැම් ප්‍රවෘත්ති සීමාවිය හැකිය. රජය මගින් පනවන නීති සෘජු ලෙසට දොරටුපාලක ක්‍රියාවලිය සදහා භාවිතා වන බව හදුනාගත හැකිය.
